Antropologia lasu i percepcja przyrody w Polsce/Agata A. Konczal
Czym jest las i kto ma prawo o nim mówić? W antropologii środowiska, a zwłaszcza antropologii lasu, nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Antropologia lasu bazuje na połączeniu narzędzi antropologii środowiskowej, historii środowiskowej, studiów nad nauką i technologią (STS) i ekologii politycznej. Przedmiotem jej zainteresowania nie są wyłącznie ludy rdzenne lub małe społeczności położone na obrzeżach oddziaływania hegemonicznych dyskursów tzw. globalnej cywilizacji. Pytanie, które z równą skutecznością może być zadawane przez leśnych antropologów, dotyczy tego, czym jest las w miejscach, które postrzegane są jako centra „naszego”, zachodniego sposobu myślenia.
W swoich grancie badawczym (Kulturowa i społeczna rola lasu. Badania z zastosowaniem perspektywy antropologicznej) i projekcie doktorskim (Antropologia lasu. Leśnicy a percepcja i kształtowanie wizerunków przyrody w kraju) wykorzystałam badania etnograficzne prowadzone w dwóch leśnych kompleksach w Polsce oraz analizę procesów „instytucjonalizacji natury”, by pokazać, że w polskim leśnictwie las nie jest kategorią daną i niezmienną, ale powstaje w wyniku zderzenia działań i dyskursów, rozlicznych temporalności, a także czynników poza-ludzkich. Podczas badań terenowych skupiłam się obserwacji, opisie i analizie dynamicznych działań, za pomocą których las, przyroda, środowisko stają się niezbędnymi kategoriami dla zrozumienia społeczeństwa. Rezultatem tego podejścia jest charakterystyka sześciu wizji lasu zidentyfikowanych i opisanych w ramach współczesnego polskiego leśnictwa. Tym samym, zamiast jednej definicji lasu mierzę się z lasem wizji, lasem symboli.
Moje leśne badania są krytyczną refleksją nad stereotypami dotyczącymi postrzegania lasu, pracy leśników, państwowego nadzoru nad zasobami naturalnymi, a także definicji naturalności i dzikości. Jednak przede wszystkim są analizą przeobrażeń zachodzących we współczesnej percepcji i konceptualizacji środowiska naturalnego. Ich celem jest przyjrzenie się ewolucji w relacjach człowiek-natura, oraz współczesnym przeobrażeniom w teoretycznym ich ujmowaniu. Moje doświadczenie z lasem jest jak definicja historii według Tima Ingolda – to nieustanny proces, w którym środowisko i bytujące w nim organizmy ciągle nawzajem powołują się do życia.
Efektem badań jest książka: Antropologia lasu. Leśnicy a percepcja i kształtowanie wizerunków przyrody w Polsce, Seria Nowa Humanistyka t. 40, Warszawa: Instytut Badań Literackich Wydawnictwo, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2017.
Projekt “Kulturowa i społeczna rola lasu. Badania z zastosowaniem perspektywy antropologicznej” realizowany był w latach 2013-2017 jako grant badawczy finansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach programu “Diamentowy Grant” (0154/DIA/2013/42).
