Doświadczanie zmian klimatycznych. Transdyscyplinarne badanie przegrzewania miast (EmCliC)

Kryzys klimatyczny to jeden z najważniejszych współczesnych globalnych problemów. Jednak nauka o klimacie jest często abstrakcyjna i nie przekłada się w łatwy sposób na nasze codzienne doświadczenia. Trudno powąchać, dotknąć czy zobaczyć konkretne zmiany klimatyczne. Celem naszego projektu badawczego jest nadanie ludzkiej twarzy nauce o klimacie i powiązanie zmian klimatycznych z codziennością człowieka. Projekt łączy abstrakcyjne, globalne, pozornie oderwane od powszedniego życia zjawiska naturalne i fizyczne, z lokalną wiedzą i ucieleśnionym doświadczeniem. Celem naszego projektu jest zbadanie w jaki sposób ludzie doświadczają zmian klimatycznych na co dzień oraz analiza zmian klimatycznych jako zjawiska naturalnego i społecznego.  

Projekt przyjmuje podejście transdyscyplinarne, co oznacza połączenie różnych perspektyw analitycznych i metod badawczych. Członkinie i członkowie zespołu mają wykształcenie i doświadczenie w takich dyscyplinach jak fizyka, socjologia, ekonomia, nauka o środowisku, klimatologia, oraz antropologia społeczna. 

Badania koncentrują się na przegrzewaniu miast. Rosnące temperatury są jednym z głównych problemów zmieniającego się klimatu. Cieplejsze, dłuższe i coraz częstsze fale upałów wpływają na ludzi na całym świecie. Liczba osób narażonych na upały zwiększyła się do 125 milionów w latach 2000 – 2016, w porównaniu do lat 1998 – 2008 (WMO, 2019). Stres cieplny jest zwiększany w miastach przez efekt Miejskiej Wyspy Ciepła. W związku z tym, mieszkańcy miast są szczególnie narażeni na rosnące temperatury. Stres cieplny może negatywnie wpływać na zdrowie. W związku z aspektami fizjologicznymi, jak również strukturalnymi społeczno-ekonomicznymi uwarunkowaniami, niektóre grupy są szczególnie narażone na negatywne konsekwencje zdrowotne upałów. Badania pokazują, że osoby powyżej 65 roku życia są szczególnie narażone. Nasz projekt bada doświadczenie miejskiego przegrzewania wśród starszych osób w Warszawie i Madrycie.  

Warszawa została wybrana jako najliczniejsze miasto w Polsce, z klimatem kontynentalnym, oraz wysokimi wskaźnikami zanieczyszczenia powietrza. Decyzja o drugim mieście została podjęta na podstawie dotychczasowego i przewidywanego występowania upałów  (Guerreiro et al., 2018), jak również dostępu do danych epidemiologicznych. Warszawa i Madryt historycznie doświadczały temperatur w inny sposób, w związku z czym ciekawią nas różne strategie adaptacyjne wdrażane w obu miastach.  

Metodologia  

Szczegółowe metody są opisane poniżej. Jednak głównym celem naszego projektu badawczego jest połączenie różnych podejść analitycznych i metodologicznych, aby badać różne skale miejskiego przegrzewania, od globalnych zmian klimatu do indywidualnych codziennych doświadczeń, i analizować relacje między nimi. Osiągamy to poprzez dyskusję i wymianę wiedzy na wszystkich etapach projektu, od zadawania pytań badawczych, przez planowanie i realizowanie badań, po analizę zebranych danych.   

Globalne modele klimatyczne służą wygenerowaniu historycznych symulacji i przyszłych scenariuszy zmian klimatu. Dane z modeli klimatycznych są łączone z danymi epidemiologicznymi, aby ocenić wpływ klimatu na zdrowie ludzi. Chociaż zmiany klimatu zachodzą globalnie, to często ich efekty są odczuwane bardzo lokalnie. Przystosowanie do wysokich temperatur jest powiązane z regionalnymi i lokalnymi warunkami klimatycznymi, jak również z szeregiem różnych wskaźników, które determinują reakcję na przegrzewanie i upały. Globalne dane klimatyczne będą przeskalowane do poziomu lokalnego, aby połączyć globalne scenariusze z lokalnymi efektami. Badania epidemiologiczne wskazują na powiązania między rosnącymi wskaźnikami zgonów i zachorowalności a rosnącymi temperaturami. Wykorzystamy dane dotyczące temperatur z modeli klimatycznych, aby określić relacje między zdrowiem a temperaturą w całej populacji oraz wśród szczególnie wrażliwych grup, na poziomie miasta i dzielnicy w Warszawie i Madrycie.  

Przeprowadzimy badania etnograficzne wśród starszych osób w Warszawie i Madrycie. Badania te będą obejmować obserwacje uczestniczące w domach, domach opieki oraz w trakcie spacerów, wywiady i nieformalne rozmowy, zorganizowane latem 2021 i 2022. Celem tych badań będzie poznanie tego, w jaki sposób osoby starsze doświadczają na co dzień upałów i wyższych temperatur, i jak sobie z tym radzą. W ramach badań jakościowych będziemy również analizować istniejące strategie adaptacyjne do miejskiego przegrzewania w Europie. Jak również realizować wywiady grupowe z osobami szczególnie wrażliwymi na miejskie upały, oraz warsztaty z osobami starszymi oparte na pracy z ciałem. Na różnych etapach projektu będziemy prowadzić konsultacje z lekarzami oraz architektami.  

Badania etnograficzne będą połączone z zastosowaniem czujników (tzw. wearables). Technologia małych czujników umożliwia monitorowanie aktywności fizycznej, jak również fizjologicznych i biochemicznych parametrów w ciągu dnia. Najczęściej zbierane dane dotyczą tętna, ciśnienia oraz temperatury ciała, jak również aktywności, np. liczby zrobionych kroków. Dane ilościowe zebrane poprzez czujniki będą połączone z danymi zebranymi w trakcie badań jakościowych, aby pogłębić naszą wiedzę o tym, jak przegrzewanie jest postrzegane i doświadczane przez różne osoby. Pomoże to także lepiej rozpoznawać choroby związane z przegrzewaniem, oraz zwiększyć świadomość powiązań między zdrowiem i rosnącą temperaturą.   

Latem 2021 przeprowadzimy badanie ilościowe z udziałem 1000 starszych osób w Warszawie i Madrycie, by dowiedzieć się, w jaki sposób ta wrażliwa grupa doświadcza upałów i jak sobie z nimi radzi. Podczas wywiadów bezpośrednich w domu respondentów zapytamy m.in. o ich zdrowie i życie codzienne, sytuację społeczno-ekonomiczną, relacje społeczne oraz zbadamy, jak te czynniki mogą być powiązane z postrzeganiem zmian klimatu. Przeanalizujemy również, jak warunki mieszkaniowe, otoczenie i inne zmienne, takie jak np. temperatura, mogą wpływać na strategie adaptacyjne lub łagodzące skutki zmian klimatu.

Finansowanie 

Projekt jest finansowany przez Narodowe Centrum Nauki w ramach Mechanizmu Finansowego EOG na lata 2014-2021 (2019/35/J/HS6/03992).