Zjazd Absolwentów Etnologii, Poznań, 18.04.2019, fot. Zofia Kędziora
Historia Instytutu Antropologii i Etnologii
Akademicki ośrodek etnologiczny w Poznaniu powstał wraz z Uniwersytetem Poznańskim w roku 1919. Powołano wtedy do życia Katedrę Etnologii i Folkloru (w ramach Wydziału Filozoficznego), która w pierwszym roku swej działalności przekształcona została w Instytut. Pierwszym kierownikiem został prof. dr Jan Stanisław Bystroń (1892-1964).
Prof. Jan Stanisław Bystroń
W roku 1926 kierownictwo powierzono prof. dr Eugeniuszowi Frankowskiemu (1884-1962). W roku 1927 zmieniono nazwę na Instytut Etnologii.
Prof. Eugeniusz Frankowski
Po II wojnie światowej wznowiona została działalność naukowa i dydaktyczna pod kierownictwem prof. dr Eugeniusza Frankowskiego. Placówka przyjęła nazwę Katedry Etnologii i Etnografii. W roku 1957 kierownikiem Katedry został prof. dr Józef Gajek (1907-1987), w tym czasie w siedzibie Katedry mieścił się Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego.
Od roku 1957 kierownikiem był prof. dr hab. Józef Burszta (1914-1987). Pod jego kierownictwem przeprowadzono badania terenowe na terenie całej Wielkopolski, których rezultatem jest 3 tomowe dzieło Kultura ludowa Wielkopolski, które do dzisiaj jest lekturą obowiązkową na wielu zajęciach. Ważne były również zainicjowane w roku 1958 i przeprowadzone przez Profesora, wraz z zespołem, badania nad procesami przeobrażeń społeczno-kulturowych na ziemiach północnych i zachodnich w środowiskach osadników. Zapoczątkowały one badania nad współczesnością, umożliwiające etnografii polskiej zbliżenie się do antropologii społeczno-kulturowej. Etnografowie poznańscy zaangażowani byli także, pod jego kierunkiem, od roku 1961 w prace nad wydaniem Dzieł wszystkich Oskara Kolberga. Terenem badań była nie tylko Polska, ale także Azja Środkowa, Ameryka i Afryka. Do historii dyscypliny przeszły ekspedycje do Afganistanu w roku 1976 pod nazwą EWA-76 oraz do Afryki AFRYKA 76. Profesor Burszta był ponadto, od roku 1968 aż do śmierci, redaktorem naczelnym czasopisma „Lud”. Zorganizował w roku 1975 ważny dla etnologów polskich Komitet Nauk Etnologicznych PAN.
dr Józef Burszta
W roku 1979 kierownictwo objął prof. dr hab. Zbigniew Jasiewicz. W 1980 roku powołano Pracownię Słownika Etnologicznego, który ukazał się drukiem w 1987 roku, pod redakcją doc. dr hab. Zofii Staszczak. W roku 1982 Katedrę przekształcono w Instytut Etnologii, a w roku 1992 rozszerzono nazwę placówki do Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej. Rok później dyrektorem został prof. dr hab. Aleksander Posern-Zieliński, którą to funkcję pełnił do 2008 roku. Od tego czasu dyrektorem pozostaje prof. dr hab. Michał Buchowski.
Prof. Michał Buchowski
Studia w naszym Instytucie ukończyły 1 583 osoby (w tym w latach 1919-1939 – 30 osób uzyskało tytuł magistra, a w latach 1946-2019 – 1327, w tym 1 135 osób uzyskało stopień magistra, a 226 tytuł zawodowy licencjata.
W ramach uprawnień nadanych Radzie Wydziału Historycznego nasz Instytut przeprowadza przewody doktorskie (w latach 1920-2019 wypromowano 165 doktorów) oraz habilitacyjne (w latach 1939-2019 stopień ten uzyskało 59 osób).
Droga rozwoju poznańskiego ośrodka etnologicznego wytyczona została przez kolejnych jego kierowników – wybitnych w dziejach naszej dyscypliny uczonych, jak:
prof. dr Jan Stanisław Bystroń
(ur. 1892 w Krakowie, zm. 1964 w Warszawie), studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pracę doktorską pt. Teoria rzeczywistości społecznej, napisaną pod kierunkiem W. Rubczyńskiego obronił w 1914 roku. W 1918 miało miejsce kolokwium habilitacyjne, podczas którego wygłosił wykład Poglądy animistów na kulty agrarne. Rok później został profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Poznańskiego, i został kierownikiem utworzonej wtedy Katedry Etnografii. Funkcję te pełnił do roku 1925, kiedy to przeszedł do Krakowa, by podjąć pracę na Uniwersytecie Jagiellońskim.
prof. dr Eugeniusz Frankowski
(ur. 1884 w Siedlcach, zm. 1962 w Poznaniu), studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, początkowo w sekcji przyrodniczej, od III roku specjalizując się w antropologii biologicznej. Po kilkuletnim pobycie na Półwyspie Iberyjskim, gdzie zastała go wojna, wrócił do kraju na macierzystą uczelnie, na stanowisko asystenta. W 1921 roku doktoryzował się na podstawie pracy Estelas discoideas de la Peninsula Iberia. W latach 1921-39 kierował Muzeum Etnograficznym w Warszawie. W roku 1922 habilitował się na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego na podstawie pracy Horreos y palafitom de la Peninsula Iberia. W 1926 roku objął Katedrę Etnografii i Etnologii na Uniwersytecie Poznańskim jako profesor zwyczajny. W roku 1945 przystąpił do reaktywowania etnologii poznańskiej, którą kierował do roku 1957.
prof. dr Józef Gajek
(ur. 1907 w Wiedniu, zm. 1987 we Wrocławiu), studiował na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza, w roku 1930 uzyskał dyplom magistra filozofii w zakresie filologii polskiej oraz w zakresie etnografii z etnologią. Tytuł doktora filozofii uzyskał w 1933 roku we Lwowie. Po wojnie pracował w Lublinie, skąd przeniósł się na Uniwersytet Poznański, gdzie od lipca 1952 roku pełnił funkcję Kierownika Katedry. W latach 1951-53 działalność Katedry była powiązana ściśle z funkcjonowaniem Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, którego Zarząd Główny miał wówczas siedzibę w Poznaniu. W roku 1953 przeniósł się do Wrocławia, gdzie utworzył Katedrę Etnografii Ogólnej i Etnografii Słowian, pełnił także funkcje kierownika naukowego i redaktora Polskiego Atlasu Etnograficznego oraz redaktora czasopisma „Lud”.
prof. dr hab. Józef Burszta
(ur. 1914 w Grodzisku Dolnym, zm. 1987 w Poznaniu), studiował socjologię na Uniwersytecie Warszawskim, pracując jednocześnie w Państwowym Instytucie Kultury Wsi pod kierunkiem J. Chałasińskiego. Do Poznania przyjechał w 1945 roku, gdzie jesienią tego samego roku dokończył studia. W 1947 roku uzyskał doktorat z socjologii na podstawie pracy Ruchliwość społeczna wsi małopolskiej. W 1956 roju objął stanowisko kierownicze w Zakładzie Historii Kultury Materialnej funkcjonującej w ramach Katedry Etnografii Wydziału Filozoficzno-Historycznego UAM. W 1958 roku został kierownikiem Katedry i pełnił tę funkcję do roku 1979. W 1959 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1966 – zwyczajnego. Był inicjatorem, koordynatorem i redaktorem prac związanych z badaniami nad kultura ludowa Wielkopolski. Pod jego kierunkiem wydano także 64 tomy Dzieł wszystkich Oskara Kolberga.
prof. dr hab. Zbigniew Jasiewicz
(ur. 1934 w Szamotułach). Studiował na kierunku o nazwie historia kultury materialnej (było to połączenie archeologii i etnologii) na Uniwersytecie Jagiellońskim i Uniwersytecie Poznańskim. Tytuł magistra otrzymał w roku 1955 na podstawie pracy z zakresu archeologii. W 1956 roku został zatrudniony w Zakładzie Historii Kultury Materialnej, którego kierownikiem był prof. Józef Burszta. Zakład w 1957 został włączony do Katedry Etnografii. W roku 1960 doktoryzował się w zakresie etnologii na podstawie pracy Kowalstwo wiejskie w Wielkopolsce. W 1969 uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego na podstawie rozprawy Uzbecy. Studia nad przeobrażeniami społeczno-kulturowymi w XIX i XX w. W latach 1969-1975, był prodziekanem i dziekanem Wydziały Filozoficzno-Historycznego W 1977 roku otrzymał tytuł profesora, dyrektorem Katedry Etnologii został w roku 1979. W tym czasie Katedra przekształciła się w Instytut Etnologii, z dodaną w roku 1992 Antropologią Kulturową. Jako ważne wydarzenia, z czasów pełnienia obowiązków dyrektora, Prof. Jasiewicz traktuje jako ważne zmianę nazwy Instytutu, przeprowadzkę do Collegium Historicum przy ul. Św. Marcin, obronę odrębności studiów etnologicznych, które usiłowano przekształcić w specjalizację studiów historycznych oraz gwałtowny wzrost liczby studentów etnologii. Po śmierci prof. Burszty w roku 1987 przejął obowiązki redaktora „Ludu” i przewodniczącego Komitetu Nauk Etnologicznych PAN. Funkcję dyrektora pełnił do roku 1993. [wywiad
prof. dr hab. Aleksander Posern-Zieliński
(ur. 1943 w Dąbrowie Górnej, koło Lubina), absolwent etnografii na UAM (1960 r.) i uczeń prof. Marii Frankowskiej, twórczyni polskiej amerykanistyki, doktoryzował się w 1974 r. na UAM a stopień doktora habilitowanego uzyskał w 1982 r. w Instytucie Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie, z którym był związany także zawodowo przez wiele kolejnych lat. W r. 1992 uzyskał tytuł naukowy profesora. Antropologiczne kompetencje naukowe pogłębiał w Hiszpanii, Rosji (ZSRR), w Niemczech i przede wszystkim w USA jako stypendysta Fundacji Kościuszkowskiej, American Council of Learned Societies (University of Chicago) i Fundacji Fulbrighta (University of Minnesota). W 2007 r. został członkiem korespondentem PAN a w r. 2010 także członkiem korespondentem PAU. Przez 15 lat (1993-2007) kierował Instytutem Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM jako następca prof. Zbigniewa Jasiewicza. Po przejściu na emeryturę w 2013 r. nadal jest czynny naukowo zajmując pozycję profesora-seniora. Wypromował 15 doktorów, jest autorem i redaktorem kilkunastu książek oraz wielu artykułów i rozdziałów (także w języku hiszpańskim i angielskim). Od kilku kadencji jest przewodniczącym Komitetu Nauk Etnologicznych PAN. Jego zainteresowania naukowe obejmują zagadnienia etniczne (badania nad Polonią i migracjami), studia nad historią antropologii, oraz studia latynoamerykanistyczne ukierunkowane na badania ludności tubylczej (badania terenowe w Chile, Boliwii, Peru, Ekwadorze). Został wyróżniony Złotym Krzyżem Zasługi (2014), a także Złotym Medalem Za Długoletnią Służbę (2011). Jego sylwetka i dorobek naukowy zostały przedstawione w specjalnym tomie jubileuszowym (Ethnos et Potentia) w r. 2013 oraz w filmie z 2015 r. przygotowanym w ramach serii Wybitne Postacie Uniwersytetu.
prof. dr hab. Michał Buchowski
(ur. 1955 w Poznaniu), doktoryzował się w 1983 roku na podstawie rozprawy Magia. Jej funkcje i struktura (promotorem był prof. dr hab. J. Burszta), stopień doktora habilitowanego w zakresie filozofii i socjologii uzyskał w 1990 na podstawie pracy Racjonalność, translacja, interpretacja. O badaniu myślenia magicznego w antropologii i filozofii brytyjskiej. Tytuł profesora zwyczajnego nadano mu w 1998 roku. Od tego samego roku jest członkiem Komitetu Nauk Etnologicznych PAN. Inicjator powołania, założyciel i dyrektor Centrum Badań Migracyjnych na UAM od 2009 roku. Prezydent European Association of Social Anthropologists (2009-10), przewodniczący World Council of Anthropological Association (2012-14). W latach 2005-2019 był prezesem Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego. W 2008 roku został wybrany na stanowisko Dyrektora IEiAK i pozostaje nim do dzisiaj.
Kalendarium najważniejszych wydarzeń
| 1919 | W ramach Wydziału Filozoficznego utworzono Katedrę Etnologii i Folkloru na Uniwersytecie Poznańskim. Kierownik: prof. dr Jan Stanislaw Bystroń. Siedziba była w budynku Collegium Maius w pokoju 27 (z siedzibą w Zamku Cesarskim).
 Zamek Cesarski – pierwsza siedziba Instytutu |
| 1920 | Pierwszy doktorat obroniony przez Janinę Klawe, tytuł „Totemizm a pierwotne zjawiska religijne w Polsce”, promotor prof. Florian Znaniecki, recenzent prof. Jan St. Bystroń |
| 1926 | Kierownikiem Instytutu został mianowany prof. dr Eugeniusz Frankowski |
| 1927 | Zmieniono nazwę na Instytut Etnologii |
| 1945-1950 | Wznowienie działalności naukowej i dydaktycznej przez Instytut Etnologiczny, którego siedziba znajdowała się na III piętrze Collegium Maius przy ul. Fredry
 Collegium Maius – druga siedziba Instytutu < |
| 1950-56 | Powstało Studium Historii Kultury Materialnej, które zastąpiło oddzielne studia etnologiczne. Katedra Etnografii została włączona w strukturę Zespołu Katedr Historii Kultury Materialnej (razem z archeologią) |
| 1952 | Kierownikiem Katedry został prof. dr Józef Gajek. Wraz z nim ulokowana została przy Katedrze Etnografii siedziba Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego. |
| 1953 | Przeniesienie siedziby Katedry na ul. Kantaka 6, gdzie do 2022 działał Instytut im. Oskara Kolberga. Rezygnacja prof. dr. Józefa Gajka z funkcji kierowniczej, ponowne objęcie kierownictwa przez prof. dr Eugeniusza Frankowskiego.
 Kamienica przy ul. Kantaka 6 – trzecia siedziba Instytutu |
| 1956 | Powołanie w ramach Katedry Etnografii Zakładu Historii Kultury Materialnej i objęcie kierownictwa przez doc. Józefa Bursztę |
| 1957 | Prof. Józef Burszta zostaje kierownikiem Katedry Etnografii |
| 1956-1967 | Zespołowe prace pod kierunkiem prof. J. Burszty nad kulturą ludową Wielkopolski i ukazanie się 3 tomów Kultury ludowej Wielkopolski |
| 1958-1964 | Prace zespołu pracowników i studentów pod kierunkiem prof. J. Burszty nad procesami adaptacji i integracji społeczno-kulturowej we wsiach osadników
Siedzibę Instytutu przeniesiono do Collegium Novum, organizacja I Zjazdu Absolwentów |
| 1974 | Podjęcie pracy przez doc. Zofię Staszczak z Opola i zapoczątkowanie przez nią, wraz z zespołem, prac nad „Słownikiem etnologicznym” (1987). |
| 1976-1990 | Badania zespołu pracowników i studentów pod kier. Prof. Z. Jasiewicza nad kulturą rodzin, m. in. w ramach europejskiego projektu „Culture”. |
| 1976 | Etnologiczna Wyprawa Azjatycka do Afganistanu EWA 76 [posłuchaj na Antropofonie] |
| 1979 | Kierownikiem Katedry został prof. dr hab. Zbigniew Jasiewicz
 Prof. Zbigniew Jasiewicz |
| 1982 | Katedrę przekształcono w Instytut Etnologii |
| 1984 | Podjęcie pracy przez doc. Annę Szyfer z Olsztyna |
| 1987 | Organizacja II Zjazdu Absolwentów |
| 1990 | Siedzibę przeniesiono do Collegium Historicum przy ul. Św. Marcin 78
 Collegium Historicum przy ul. Św Marcin 78 – piąta siedziba Instytutu |
| 1992 | Poszerzono nazwę placówki do Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej, zaczęto stosować określenie etnologia na nazwę studiów |
| 1992-1993 | Wprowadzenie nazwy studiów etnologia i antropologia kulturowa oraz podział na studia 2-stopniowe |
| 1993 | Dyrektorem Instytutu został prof. dr hab. Aleksander Posern-Zieliński
Instytut zyskał prawo do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego w ramach uprawnień Rady Wydziału Historycznego |
| 1994 | Organizacja III Zjazdu Absolwentów |
| 1995 | Nagroda Fundacji Batorego za najlepszy program studiów humanistycznych w Polsce |
| 1997 | Wprowadzenie systemu punktowego tzw. ECTS |
| 1999 | Uruchomiono studia etnologiczne w trybie niestacjonarnym – wieczorowym |
| 2000 | Opublikowanie zbiorowej pracy pod red. prof. A. Posern-Zielińskiego „Świat grup etnicznych”. |
| 2001 | Instytut uzyskał 5-letnią akredytację udzieloną przez Uniwersytecką Komisję Akredytacyjną |
| 2003 | Instytut uzyskał akredytację udzieloną przez Państwową Komisję Akredytacyjną |
| 2007 | Wprowadzenie formalnej dwustopniowości studiów – studia licencjackie (I stopień) i magisterskie (II stopień) stały się autonomiczne |
| 2008 | Dyrektorem został Prof. dr hab. Michał Buchowski
Powołanie Centrum Badań Migracyjnych Instytut uzyskał akredytację udzieloną przez Uniwersytecką Komisję Akredytacyjną |
| 2009 | Instytut uzyskał akredytację udzieloną przez Państwową Komisję Akredytacyjną
Organizacja IV Zjazdu Absolwentów |
| 2010 | Podpisanie umowy partnerskiej z Muzeum Narodowym Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie |
| 2011 | Debiut Instytutu w serwisie społecznościowym Facebook |
| 2012 | Uruchomienie Antropofonu – Pierwszego Podcastu Antropologicznego |
| 2013 | Powołanie Zespołu Partnerów Strategicznych |
| 2014 | Uruchomienie Cyfrowego Archiwum im. Józefa Burszty oraz wernisaż wystawy Etnografowie w terenie |
| 2015 | Przeprowadzka Instytutu do nowo wybudowanego Kampusu Morasko |
| 2016 | Organizacja Nadzwyczajnego Zjazdu Etnologów i Antropologów Polskich oraz podpisanie manifestu Antropologia przeciw dyskryminacjiPrzystąpienie Instytutu do ogólnopolskiego projektu #EtnoWiki
Podpisanie umowy na utworzenie klasy o profilu antropologicznym w II Liceum Ogólnokształcące im K.K. Baczyńskiego w Koninie Wernisaż wystawy Wszyscy jesteśmy migrantami |
| 2019 | Obchody 100-lecia etnologii poznańskiej:
|
| 2020 | Zmiana nazwy na Instytut Antropologii i Etnologii oraz powołanie w jego strukturze czterech zakładów: Zakład Etnologii, Zakład Antropologii Kulturowej, Zakład Antropologii Społecznej i Zakład Teorii i Metodologii Antropologii
Uzyskanie pozytywnej oceny Prezydium Polskiej Komisji Akredytacyjnej oraz Certyfikatu Doskonałości Kształcenia Ruszyła Baza Wiedzy UAM |
| 2021 | Podpisanie umowy na utworzenie klasy o profilu antropologicznym w XIV LO w Poznaniu
Ruszył profil Instytutu @etnologia.uam na Instagramie Prof. Izabella Main została Dyrektorką Centrum Badań Migracyjnych UAM |
