Żuławy. Oswajanie krajobrazu kulturowego/Anna Weronika Brzezińska
Żuławy to niezwykle ciekawy region geograficzny i kulturowy, który po II wojnie światowej całkowicie zmienił skład ludnościowy. Dawni potomkowie holenderskich osadników, którzy gospodarowali na tych terenach prawie cztery wieki, czyniąc wiele dobrego w zagospodarowywaniu Delty Wisły zmuszeni byli po II wojnie światowej opuścić te tereny. Przybyli tu osadnicy z różnych stron Polski, jak również z terenu byłych Kresów II Rzeczypospolitej. Przybyła też ludność z ościennych regionów. Z czasem ta mieszanka ludnościowa zaczęła się identyfikować z tym terenem.
Głównym celem badań było udokumentowanie opowieści pierwszych osadników żuławskich oraz zastanowienie się nad procesami budowania tożsamości lokalnej i regionalnej w warunkach przerwanej ciągłości kulturowej. Uzupełnieniem narracji biograficznych najstarszych mieszkańców Żuław były rozmowy przeprowadzane z 2 i 3 pokoleniem mieszkańców, urodzonych już na Żuławach znajdujących się w granicach powojennej Polski.
Badania terenowe podzielone były na kilka etapów, a w każdym z nich uczestniczyła grupa studentów poznańskiej etnologii: Żuławy Wielkie w 2008 roku (punktem wypadowym był Nowy Dwór Gdański), Żuławy Malborskie w 2009 roku (punktem wypadowym był Nowy Staw). W 2010 roku zorganizowano aż trzy wyjazdy terenowe: w maju badaniami objęto obszar Mierzei Wiślanej z punktem wypadowym w Sztutowie, w lipcu teren Żuław Elbląskich oraz we wrześniu Żuławy Gdańskie. W maju 2011 ponownie badacze zawitali do Sztutowa by skupić się na historii samej wsi. Ostatnim wyjazdem w lipcu 2011 roku objęto obszar gminy Miłoradz i miejsca, gdzie Żuławy maja swój początek, czyli widły rzek Wisły i Nogatu.
W ciągu czterech lat badań poznańscy badacze terenowi przejechali na rowerach niezliczone kilometry żuławskich dróg i polnych ścieżek, przeprowadzili kilkaset rozmów z mieszkańcami, pracownikami lokalnych instytucji kultury i z samorządowcami, a wyniki swoich badan zaprezentowali na kilkunastu konferencjach. Na wiele z nich zapraszali swoich rozmówców, co było okazją do ponownych spotkań i długich rozmów. Ważną częścią całego projektu było udostępnianie wyników badań zarówno w postaci tradycyjnej – książkowej, jak i w Internecie.
- Fragment „Z żuławskiego dziennika terenowego”
O badaniach realizowanych we współpracy z Muzeum Stutthof w Sztutowie można przeczytać na dwóch blogach, które powstawały w trakcie realizacji badań:
- Sztutowo czy Stutthof? Oswajanie krajobrazu kulturowego: http://stutthof.org/node/190
- Sztutowo czy Stutthof? Reportaże z terenu: http://stutthof.org/node/343
O naszych badaniach można poczytać m.in. w sześciu książkach, a autorami zamieszczonymi w nich artykułów są uczestnicy poszczególnych edycji badań:
- Brzezińska, A. W. (red.). (2009). Żuławy w poszukiwaniu tożsamości. Pruszcz Gdański: Wydawnictwo Jasne, Muzeum Narodowe w Gdańsku (ss. 154).
- Brzezińska A. W., Poczobut, J. (red.). (2010). Zachować podcień. Zapisane w krajobrazie
i pamięci. Gdańsk-Pruszcz Gdański: Wydawnictwo Jasne, Nadbałtyckie Centrum Kultury
(ss. 212). - Banaszak Ł., Wosińska W. (red.) (2010), Sztutowo czy Stutthof? Oswajanie krajobrazu kulturowego. Poznań-Sztutowo: Wyd. Muzeum Stutthof w Sztutowie.
- Brzezińska A. W. (red.). (2011). Żuławy. Oswajanie krajobrazu kulturowego. Pruszcz Gdański: Wydawnictwo Jasne (ss. 250).
- Brzezińska A. W., Wróblewska U., Szwiec P. (red.). (2012). Krajobraz kulturowy i społeczny Żuław Elbląskich. Opalenica: Wydawnictwo OPALGRAF Bogumił Wojcieszak (ss. 194).
- Brzezińska A. W., Bloch N. (red.). (2013). Sztutowo/Stutthof. Gdzieś pomiędzy plażą a obozem. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR (ss.179).
Pomysłodawczynią i główną organizatorką badań, które swym zasięgiem objęły niezwykle ciekawy i malowniczy region jakim są Żuławy Wiślane była Anna Weronika Brzezińska. W badaniach realizowanych na obszarze wsi Sztutowo brały udział tez dr Natalia Bloch i mgr Małgorzata Wosińska (doktorantka), a kolejne edycje badań realizowane były we współpracy z: dr Anną Drożdż z Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie (2008 rok), dr Joanną Poczobut, dr Justyną Borucką i dr Martą Koperską z Wydziału Architektury Politechniki Gdańskiej (2009 rok), dr. Marcinem Owsińskim z Muzeum Stutthof w Sztutowie (2010 i 2011 rok), dr hab. Urszulą Wróblewską z Uniwersytetu w Białymstoku (2010 rok), dr Błażejem Warkockim z Instytutu Filologii Polskiej i Klasycznej UAM (2011 rok) oraz mgr Sylwią Geelhaar z Muzeum Zamek w Kwidzynie (2011 rok).
